Aandacht voor taal binnen HorizonTaal

Taal is een essentieel instrument in onze loopbaan. De LOB-methodiek HorizonTaal, die Loopbaanparadox op verschillende scholen verzorgt, besteedt daarom niet alleen aandacht aan loopbaanvragen voor jongeren, maar ook aan taalontwikkeling. Dat dit van belang is, blijkt ook uit het rapport van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen dat in 2008 in opdracht van het ministerie van OCW werd geschreven. Deze serie van twaalf blogs heeft dan ook als onderwerp: aandacht voor taal binnen de LOB-methodiek HorizonTaal.

Ik hoop dat deze blogs bijdragen aan je persoonlijke ontwikkeling! Of je nu professional bent in het onderwijs, ouder of op een andere manier geïnteresseerd in dit onderwerp.

Wanneer je vragen hebt over de methodiek HorizonTaal, of wilt weten wat Loopbaanparadox voor jou of jouw school kan betekenen, of wanneer er persoonlijke vragen ontstaan, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!

Taalverwerving

Tijdens hun schoolloopbaan ontwikkelen leerlingen taalvaardigheid. In blog 10 beschreef ik de problemen die het rapport van de Expertgroep schetst met betrekking tot deze taalvaardigheid.  In dit blog wordt duidelijk dat de ontwikkeling van taalvaardigheid samenhangt met de ontwikkeling van sociale en cognitieve competenties.

Als het gaat om het verwerven van taalvaardigheid, spelen twee competenties een rol: de cognitieve en de sociale competentie. Taalgebruiken is immers een sociale aangelegenheid. Adequaat taalgebruiken betekent: oog hebben voor doel en publiek. Het in kunnen nemen van andermans perspectief is daarbij een belangrijke ontwikkelingspsychologische begrenzer (Selman, 1980). Eerst is er het besef dat er verschillende perspectieven op dezelfde werkelijkheid mogelijk zijn. Later kan het kind afstand nemen van zichzelf en zich in anderen verplaatsen. Nog weer later is het kind in staat om als een objectieve buitenstaander het perspectief van verschillende mensen te analyseren en op elkaar te betrekken. Ontwikkelde adolescenten zijn bovendien in staat om zich voor te stellen hoe verschillende sociale en culturele waarden op elkaar kunnen inwerken.

Complexiteit van taaltaken: het begrip afstand

Het gebruiken van taal in communicatieve situaties wordt moeilijker naarmate er sprake is van een grotere afstand:

Communicatieve situatie:

  • mate van formaliteit in de communicatie; hoe formeler, hoe lastiger, want de leerling staat verder af van formeel taalgebruik, omdat dat niet zijn dagelijks taalgebruik is.

 Onderwerp van communicatie:

  • mate van voorkennis van de taalgebruikers van het onderwerp van communicatie: hoe meer kennis, hoe makkelijker,
  • de moeilijkheidsgraad van het onderwerp waarover gecommuniceerd wordt; hoe abstracter, hoe moeilijker,
  • mate van betrokkenheid van de taalgebruikers bij het onderwerp van communicatie: hoe betrokkener, hoe makkelijker.

 Aard van de opdrachtsituatie:

  • mate van zelfstandigheid waarmee kinderen taaltaken uitvoeren: hoe minder hulp, hoe moeilijker,
  • de aard van de opdracht die de leraar geeft bij het uitvoeren van taaltaken op school en de lengte van de tekst die aangeboden of gevraagd wordt. Hoe korter de tekst is, hoe minder complex de taaltaak in het algemeen zal zijn. In het algemeen, maar bij schrijven bijvoorbeeld is het voor kinderen vaak moeilijk beknopt te zijn; ze schrijven maar door en door en produceren gemakkelijk een lange tekst. Anderzijds kan het stellen van lengte-eisen verlammend werken.

 Reflectie van de taalgebruiker:

  • mate waarin en het niveau waarop taalgebruikers (kunnen) reflecteren op de communicatieve situatie en het verloop van de communicatie en het resultaat ervan. Kinderen ontwikkelen hun taal door deze actief te gebruiken en te reflecteren op de taal en het taalgebruik. Naarmate kinderen verder zijn in hun ontwikkeling, zijn zij meer in staat afstand te nemen van hun eigen taalgebruik en het te beschouwen vanuit het perspectief van de functie ervan (met welk doel spreek, luister, lees, schrijf ik) en van het beoogde publiek ervan. Het niveau van reflecteren heeft ook te maken met de complexiteit van hetgeen waarop gereflecteerd wordt. Het beschouwen van het woordgebruik in een tekst is doorgaans eenvoudiger (want makkelijker concreet waarneembaar) dan het beschouwen van een structuur van een tekst (Expertgroep 2008).

Taalverwerving en de praktijk van HorizonTaal

De ontwikkeling van taal heeft, zoals hierboven duidelijk is geworden, tijd nodig. Een leerling moet zich sociaal en cognitief nog ontwikkelen. Van een leerling van 13 in een havo-brugklas kan niet hetzelfde worden verwacht als van een leerling van 16 bij een middelbare beroepsopleiding. Goed onderwijs speelt hierbij onder andere een belangrijke rol.

Hoewel HorizonTaal werkt met complex taalgebruik, zoals uit de praktijkvoorbeelden in de blogs ook duidelijk is geworden, kan het taalvermogen van leerlingen groeien. Voorwaarden hiervoor zijn een houding van mediatie: van wederkerigheid en intentionaliteit, zingeving, competentie en transcendentie (zie blogs 3-8). De docent en leerling voeren samen een betekenisvolle opdracht uit en ontdekken nieuwe dingen, waarbij de leerling respect ontvangt van de docent voor zijn ideeën en gedachten, en waarbij de docent vanuit zijn hogere niveau en grotere kennis de kennis van de leerling weet te verbreden.

Groeivraag

Durf je vanuit complexiteit, op het niveau van je leerling of kind, met hem te spreken en zo zijn taalvaardigheid te vergroten? Wat heb je daarvoor nodig? Hoe ga je dat doen?

Vooruitblik

Volgende week het laatste blog in de serie LOB – Aandacht voor taal. In dat blog verbind ik de aanbevelingen uit het rapport van de Expertgroep met de methodiek HorizonTaal. Tot dan!

Bronnen voor deze serie

  • Clark, Herbert H. (2005), Using language. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008a), Over de drempels met taal en rekenen. Hoofdrapport van de Expertgroep Doorlopende leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Hoofdrapport.pdf/download – voor het laatst geraadpleegd 7-8-2014.
  • Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008b), Over de drempels met taal. De niveaus voor de taalvaardigheid. Onderdeel van de eindrapportage van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Taalrapport.pdf/ – voor het laatst geraadpleegd 9-1-2015.
  • Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008c), Over de drempels met rekenen. Consolideren, onderhouden, gebruiken en verdiepen. Onderdeel van de eindrapportage van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Rekenrapport.pdf/ – voor het laatst geraadpleegd 9-1-15.
  • Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies. Rotterdam: Loopbaanparadox.
  • Vanmontfort, Magda van (2010a), ‘Taal en mediatie. Een beschouwing over communicatie in het onderwijs – mogelijke breuklijnen en wat mensen kunnen doen om breuken te helen’. In: Zorgbreed. Tijdschrift voor integrale leerlingenzorg 8, nr. 29, pp. 2-11. http://www.maklu.nl/MakluEnGarant/BookDetails.aspx?id=9781162169088 – voor het laatst geraadpleegd 7-8-2014.
  • Vanmontfort, Magda van (2010b), HorizonTaal, Studiekeuze als ontdekking, handleiding. Antwerpen / Apeldoorn: Garant.
  • Vanmontfort, Magda van (2009), ‘HorizonTaal – een leek voor de klas’. In: Caleidoscoop 21, nr. 6, pp. 4-21. http://caleidoscoop.be/index.php?ID=41314 – voor het laatst geraadpleegd 9-8-2014.

Over de LOB-methodiek HorizonTaal

De LOB-methodiek HorizonTaal wordt door Loopbaanparadox op een aantal middelbare scholen in Nederland gefaciliteerd. HorizonTaal is ontwikkeld door de Vlaamse Magda Vanmontfort, psycholoog en taalkundige. De methodiek is bedoeld voor middelbare scholieren van 13-14 jaar en bestaat uit twee componenten: beroepskeuze- en loopbaanontwikkeling én taalontwikkeling.

In 2014 schreef ik een blogserie over de inhoud en vormgeving van de LOB-methodiek HorizonTaal. Deze blogserie is na te lezen op www.loopbaanparadox.nl .

Over het blog

De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.

De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).

Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 13-4-2015