Aandacht voor taal binnen HorizonTaal

Taal is een essentieel instrument in onze loopbaan. De LOB-methodiek HorizonTaal, die Loopbaanparadox op verschillende scholen verzorgt, besteedt daarom niet alleen aandacht aan loopbaanvragen voor jongeren, maar ook aan taalontwikkeling. Dat dit van belang is, blijkt ook uit het rapport van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen dat in 2008 in opdracht van het ministerie van OCW werd geschreven. Deze serie van twaalf blogs heeft dan ook als onderwerp: aandacht voor taal binnen de LOB-methodiek HorizonTaal.

Ik hoop dat deze blogs bijdragen aan je persoonlijke ontwikkeling! Of je nu professional bent in het onderwijs, ouder of op een andere manier geïnteresseerd in dit onderwerp.

Wanneer je vragen hebt over de methodiek HorizonTaal, of wilt weten wat Loopbaanparadox voor jou of jouw school kan betekenen, of wanneer er persoonlijke vragen ontstaan, is het altijd mogelijk om hierover te mailen (cora@loopbaanparadox.nl). Gratis!

Competentie

Het vergroten van de taalvaardigheid vindt plaats door mediërend te leren, schreef ik in blog 3. Hierbij zijn vier vaardigheden van belang: intentionaliteit en wederkerigheid, zingeving, competentie en transcendentie. In dit blog staat de derde vaardigheid centraal, competentie:

Het principe van competentie: Activiteiten die worden opgezet volgens de eerste twee principes, kunnen het zelfwaardegevoel en het gevoel van competentie van taalleerders vergroten, als ze bij het zoeken naar een goede afloop van de activiteiten een fundamenteel respect ervaren voor hun integriteit en identiteit (Vanmontfort 2010-2011).

Leerlingen het gevoel geven dat hun kijk op de wereld ertoe doet, dat je hen respecteert, vergroot hun gevoel van competentie, en uiteindelijk ook hun betrokkenheid en taalvaardigheid. Competentie blijkt daarbij nauw samen te hangen met de eerste twee vaardigheden, intentie en wederkerigheid en zingeving:

Eén van de (mogelijke) gevolgen van de intentie en vooral van de daarmee samenhangende doelgerichtheid om leerlingen ‘taal’ te leren in de vorm van een ‘taalles’, was het ontbreken van wederkerigheid in de communicatie en een geringe persoonlijke betrokkenheid vanwege de leerlingen om zich actief te engageren. Door de elementen en de regels los te koppelen van betekenisvolle contexten, ontgaat leerlingen bovendien (mogelijk) de zingeving van hetgeen er in de klas gebeurt. Het ontbreken van wederkerigheid kan bovendien bij de leerlingen het gevoel oproepen dat hun persoonlijke kijk op de wereld en de normen en waarden die hun kennis van de wereld hebben gekleurd, er niet toe doen. Dit kan er op langere termijn toe leiden dat de leerlingen helemaal ‘afhaken’ (Vanmontfort 2010-2011).

De praktijk van HorizonTaal

De opdracht

Ik ben met een 2^e klas VMBO-kader bezig met een les HorizonTaal, concreet met het Kennisdomein Literatuur en Cultuur. Vier leerlingen, Olaf, Nadine, Patricia en Bert, kiezen voor de opdracht Archeoloog.

Je werkt als archeoloog voor de stichting Erfgoed, een vereniging die zich inzet voor het behoud van oude gebouwen. Omdat het vaak moeilijk is om gebouwen te beschermen in hun oorspronkelijke omgeving, heeft de stichting zich de laatste jaren vooral toegelegd op het opkopen van beschermde gebouwen. De aangekochte gebouwen worden ter plaatse afgebroken om ze daarna weer steen voor steen terug op te bouwen in een openluchtmuseum. Het is jouw taak om, met de nodige achtergrondkennis over stedenbouw én over bouwstijlen op het platteland, een maquette te ontwerpen voor een nieuw openluchtmuseum.

 Leerlingen aan de slag

Olaf en Nadine zijn duidelijke de denkers. Patricia en Bert de doeners. Na een kwartier waarin ze zich verdiept hebben in de opdracht en druk hebben overlegd, gaat er een vinger omhoog.

‘Mevrouw, mogen we het ook een beetje anders doen?’
Ik kijk Nadine vragend en benieuwd aan.
‘Wij willen eigenlijk voor dat museum werken en dan net doen alsof er een klas met kinderen komt. Dan gaan we hen uitleggen hoe ze een piramide kunnen bouwen.’
‘Tssss,’ zeg ik. Ik ben onder de indruk. ‘Hoe komen jullie zo op dat idee?’
Snel wordt een filmpje aangeklikt.
‘Kijk maar mevrouw, echt gaaf!’ Het is Bert. Ik krijg dit filmpje te zien: http://www.schooltv.nl/no_cache/video/crid/20101215_graffarao02 (9-8-2014).
Ik ben diep onder de indruk en zeg dat ook. ‘Hebben jullie al een plan hoe je het aan gaat pakken?’ vraag ik benieuwd.
‘Ja, mevrouw, mogen we naar het schoolplein, dan kunnen we het daar gaan doen en mogen de anderen dan buiten komen om het met ons te doen als we het moeten presenteren?’
Ik blijf even stil. Ze voelen mijn spanning. Ik zie de schouders naar beneden zakken. ‘Jongens, ik ga maar gewoon eerlijk zeggen wat ik voel. Weet je, ik ken de school hier niet goed, ik kom hier zo maar een paar keer. Stel nou dat jullie buiten gekke dingen gaan doen. Dan vind ik dat heel spannend. Ik merk dat ik het best eng vind…’
‘We blijven op het schoolplein en zullen heel rustig zijn voor de andere klassen!!!’ Met veel overtuiging kijkt Olaf mij aan.
‘Echt?!’ vraag ik verrast.
‘Op mijn erewoord!’ Opnieuw Olaf.
‘Nou, dat klinkt of ik het echt kan vertrouwen. Ik vertrouw jullie! Fijn jongens, ik ben zo benieuwd naar wat jullie gaan doen.’
‘Geheim!’
Ik kijk hen glimlachend na.

Bij de presentatie hebben ze buiten bij de rolstoelopgang naar de ingang een stapel stenen verzameld. Grote, kleine, allerlei vormen. Aan een aantal stenen hadden ze touwen bevestigd, zodat ze langs de opgang naar boven gesleept konden worden. Dit kregen een aantal groepsgenoten als opdracht. Vervolgens volgden ze precies de opbouw van het fimpje in hun uitleg. Deskundige architect-historici, die een prachtig educatief-programma voor een museum hadden ontwikkeld. Ik was onder de indruk en zei dit.

De rol van de mediërende docent: competentie

De vier leerlingen waren de architect-historici, die een educatief programma in elkaar hadden gezet en dit uitvoerden met hun medeleerlingen. Doordat ik hen stimuleerde en vertrouwen gaf, voelden zij zich competent. Bij het opstellen van het educatieve programma gebruikten zij als vanzelf een historisch, cultureel en educatief taalveld. Hun taalvaardigheid kon groeien, mede als gevolg van het feit dat zij zich competent voelden. Bovendien hadden zij de woorden die ze nu gebruikten, waarschijnlijk niet geleerd wanneer dezelfde taal geïsoleerd, bijvoorbeeld in een taalles, aan de orde waren gekomen.

Groeivraag

Vertrouw jij je leerling of kind in zijn ‘kunnen’? Kun je hem aan de slag laten en hem slechts begeleiden op de momenten dat hij even niet verder kan? Op welke manier ervaar jij dat jouw grotere taalvaardigheid invloed heeft op de taalontwikkeling van de leerling of je kind?

Vooruitblik

In het blog van volgende week staat de vierde mediatievaardigheid centraal,  transcendentie.

Bronnen voor deze serie

• Clark, Herbert H. (2005), Using language. Cambridge: Cambridge University Press.
• Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008a), Over de drempels met taal en rekenen. Hoofdrapport van de Expertgroep Doorlopende leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Hoofdrapport.pdf/download – voor het laatst geraadpleegd 7-8-2014.
• Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008b), Over de drempels met taal. De niveaus voor de taalvaardigheid. Onderdeel van de eindrapportage van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Taalrapport.pdf/ – voor het laatst geraadpleegd 9-1-2015.
• Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen (2008c), Over de drempels met rekenen. Consolideren, onderhouden, gebruiken en verdiepen. Onderdeel van de eindrapportage van de Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen. SLO: Enschede. http://www.slo.nl/nieuws/dll/Rekenrapport.pdf/ – voor het laatst geraadpleegd 9-1-15.
• Rossum, Cora van (2014), Kwetsbaarheid is kracht. Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies. Rotterdam: Loopbaanparadox.
• Vanmontfort, Magda van (2010a), ‘Taal en mediatie. Een beschouwing over communicatie in het onderwijs – mogelijke breuklijnen en wat mensen kunnen doen om breuken te helen’. In: Zorgbreed.Tijdschrift voor integrale leerlingenzorg 8, nr. 29, pp. 2-11. http://www.maklu.nl/MakluEnGarant/BookDetails.aspx?id=9781162169088 – voor het laatst geraadpleegd 7-8-2014.
• Vanmontfort, Magda van (2010b), HorizonTaal, Studiekeuze als ontdekking, handleiding. Antwerpen / Apeldoorn: Garant.
• Vanmontfort, Magda van (2009), ‘HorizonTaal – een leek voor de klas’. In: Caleidoscoop 21, nr. 6, pp. 4-21. http://caleidoscoop.be/index.php?ID=41314 – voor het laatst geraadpleegd 9-8-2014.

Over de LOB-methodiek HorizonTaal

De LOB-methodiek HorizonTaal wordt door Loopbaanparadox op een aantal middelbare scholen in Nederland gefaciliteerd. HorizonTaal is ontwikkeld door de Vlaamse Magda Vanmontfort, psycholoog en taalkundige. De methodiek is bedoeld voor middelbare scholieren van 13-14 jaar en bestaat uit twee componenten: beroepskeuze- en loopbaanontwikkeling én taalontwikkeling.

In 2014 schreef ik een blogserie over de inhoud en vormgeving van de LOB-methodiek HorizonTaal. Deze blogserie is na te lezen op http://www.loopbaanparadox.nl.

Over het blog

De missie van Loopbaanparadox is: “Kwetsbaarheid is kracht! Menselijk maatwerk in duurzaam, inspirerend en ambachtelijk loopbaan- en studiekeuzeadvies”. Het blog draagt in dit kader kennis, inspiratie en deskundigheid over en verschijnt iedere maandag.

De foto’s zijn van fotograaf Marcel Sjoers (www.marcelsjoers.nl). Ze zijn te bestellen via marcel@marcelsjoers.nl. Het blog is geschreven door Cora van Rossum (www.loopbaanparadox.nl) en staat onder redactie van Marleen Schoonderwoerd (http://www.linkedin.com/in/marleenschoonderwoerd).

Cora van Rossum – www.loopbaanparadox.nl – 9-3-2015